„Sokoli” wpisani w Kozłówkę

Pierwsze polskie gniazdo Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” zostało założone we Lwowie 7 lutego 1867 roku. Jednolita organizacja pod nazwą „Związek Sokolstwa Polskiego” z siedzibą władz we Lwowie powstała w 1892 roku. W zaborze pruskim pierwsi „Sokoli” zaczęli działać w Inowrocławiu w 1884 roku, a kolejne gniazda powstały w Poznaniu i Bydgoszczy w 1886 roku. Po burzliwych wydarzeniach 1905 roku,powstały pierwsze gniazda „Sokoła” na terenie zaboru rosyjskiego, jak i w samej Rosji carskiej.

W czasie I wojny światowej członkowie „Sokoła” włączyli się w tworzenie polskich jednostek wojskowych, m.in. Legionów Polskich Józefa Piłsudskiego, oraz struktur odradzającego się państwa.

Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku siedziba władz „Sokoła” przeniesiona została do Warszawy, zaś sama organizacja aktywnie włączyła się w odbudowę kraju.
W okresie II wojnie światowej i okupacji hitlerowskiej członkowie „Sokoła” poddani zostali brutalnym represjom. Po II wojnie polskie władze komunistyczne zdelegalizowały organizację, która działała później jedynie na emigracji. 10 stycznia1989 roku,po kilkudziesięcioletniej przerwie, „Sokół" reaktywował swoją działalność w Polsce.

W 1924 roku z inicjatywy Adama Zamoyskiego, II ordynata kozłowieckiego a jednocześnie wieloletniego prezesa (1924–1936) Związku Towarzystw Gimnastycznych, zostaje założone kozłowieckie gniazdo „Sokoła”. Jego powstanie poprzedzone było wcześniejszą kilkuletnią działalnością Klubu Sportowego „Kozłówka”, w którą mocno zaangażowani zostali dwaj synowie Adama: Leszek Aleksander (1898–1961) – ostatni właściciel Kozłówki, oraz Michał (1901–1957) – późniejszy kolonizator portugalskiej Angoli.

Prezesem kozłowieckiego gniazda został Michał Zamoyski, zaś funkcję naczelnika objął jego starszy brat Leszek Aleksander. Pierwszym wiceprezesem gniazda został nauczyciel i kierownik szkoły powszechnej w Kozłówce, Kazimierz Tomaszewski. Drugim wiceprezesem został wybrany Hipolit Fijuth, urzędnik ordynacji kozłowieckiej. Katarzyna Niedzielówna, instruktorka wychowania fizycznego, pełniła funkcję sekretarza, zaś skarbnikiem została nauczycielka z pobliskiej szkoły, Wanda Reifówna.

W skład zarządu weszli także:

·     Adam Dudziak, stolarz – kierownik sekcji lekkoatletycznej,
·     Jan Ambroziak, rolnik – kierownik sekcji teatralnej,
·     Edward Kowalski, rolnik – naczelnik straży pożarnej w Kozłówce,
·     Andrzej Świerszcz, rolnik – zastępca naczelnika straży pożarnej,
·     Bolesław Małek, rolnik – instruktor wychowania fizycznego
·     oraz Franciszek Krakowiak i Wilhelm Teodorczuk.

Fakt założenia nowego gniazda, w rodowej siedzibie Zamoyskich w Kozłówce odnotowano w artykule „Zlot Sokołów w Kozłówce” zamieszczonym w „Przeglądzie Gimnastycznym Sokół” (R. XLI, wrzesień–październik 1924, nr 9–10): „Przed czterema miesiącami w majątku kozłowieckim, należącym do h. Adama Zamoyskiego, założono Tow. Gimn. „Sokół”, któremu przewodniczy energiczny Michał hr. Zamoyski. Gniazdo Sokoła składa się z 11 druhen i 40 druhów, których ćwiczy sam Prezes. Członków do 100.”

Na pierwszym walnym zebraniu członków gniazda kozłowieckiego, w dniu 8 grudniu 1925 roku, uchwalone zostały zalecenia i wnioski, m.in.:

·      zakładanie w sąsiednich wsiach autonomicznych oddziałów sokolich,
·      kontynuowanie starań o przydzielenie instruktora wojskowego do przeprowadzenia przysposobienia wojskowego,
·      mianowanie honorowymi członkami gniazda Tadeusza Starzyńskiego – prezesa „Sokoła” w USA oraz Róży Zamoyskiej i Janiny Potockiej,
·      przyznanie dożywotniego tytułu „Matki Gniazda” Marii Zamoyskiej, żonie prezesa Adama Zamoyskiego,
·      zarejestrowanie Kasy Chorych dla członków kozłowieckiego „Sokoła”.

Wśród członków kozłowieckiego gniazda przeważała młodzież folwarczna z rodzin chłopskich oraz urzędniczych. Aby ułatwić chętnym uczestnictwo w „nowej” organizacji dodatkowo tworzono oddziały w okolicznych miejscowościach na terenie ordynacji kozłowieckiej, m.in. w Nowodworze, Dysie i Nasutowie.

Bez wątpienia pozostaje fakt, że patriotyczna i sportowa działalność „Sokoła” dała Zamoyskim wielki rozgłos w kraju i za jego granicami. Międzynarodowe i krajowe zloty „Sokoła” oraz organizowane liczne kursy i zawody sportowe przyniosły duży prestiż temu miejscu.

Za sprawą prezesa Adama Zamoyskiego, jego osobistych ambicji i podejmowanych działań Kozłówka stała się ogólnopolską areną dla rozwoju powszechnej kultury fizycznej i miejscem kształtowania ludzkich charakterów i postaw społecznych, zgodnie z powiedzeniem „w zdrowym ciele, zdrowy duch”. Więcej o tym w następnych moich tekstach …

Oprac. S. Grzechnik